
Οταν συναντιούνται τυχαία δύο άγνωστοι στον δρόμο, έλεγε ο Ερβιν Γκόφμαν (αμερικανός κοινωνιολόγος των ηθών της καθημερινής ζωής)…
αυτό που ακούγεται συχνότερα να βγαίνει από το στόμα τους είναι «καλημέρα» και «συγγνώμη». Και συμπλήρωνε: Αυτά τα «καλημέρα» και τα «συγγνώμη» πρέπει να τα λάβουμε σοβαρά υπόψη και να τα μελετήσουμε, αν θέλουμε να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί μια κοινωνία.
Αν ο Γκόφμαν μπορούσε να κάνει μια βόλτα σε ένα ελληνικό αστικό κέντρο τού σήμερα, ας πούμε στην πρωτεύουσα, θα παρατηρούσε ότι όταν συναντιούνται δύο άγνωστοι μπορούν να ακουστούν πολλά διαφορετικά πράγματα, εκ των οποίων σπανιότερα «καλημέρα» και «συγγνώμη».
Ο εισαγωγικός χαιρετισμός συχνά απουσιάζει ή στην καλύτερη περίπτωση αντικαθίσταται από ένα, μάλλον επιθετικό, «να σας πω!». Η έκφραση δε του αιτήματος που πυροδοτεί την επικοινωνία είναι συχνά αδιαμεσολάβητη: «Θέλω αυτό» ή «Εχετε το τάδε;» ή «Το τσιγάρο σας έρχεται κατευθείαν πάνω μου!». Η απουσία της λεκτικής ευγένειας συνοδεύεται συχνά και από εκφράσεις αγένειας πέραν της φυσικής γλώσσας: η παντελής αδυναμία συγκρότησης ουράς σε ένα ταμείο και οι συνακόλουθοι αναστεναγμοί δυσαρέσκειας που βγαίνουν από το παρατοποθετημένο μπουλούκι των ανθρώπων, το σολιψιστικό μπλοκάρισμα του διαδρόμου ή της πόρτας στο βαγόνι του μετρό, η ευκολία με την οποία κάποιος «δεν σε βλέπει» και σε προσπερνά κλέβοντας τη σειρά σου, χωρίς να αντιλαμβάνεται καν το «δυνατό άγγιγμα» που προκύπτει από το «ασυναίσθητο» σκούντημα ή ποδοπάτημα, δεν είναι παρά μερικές από αυτές.
Η αγένεια δεν είναι προφανώς ελληνικό προνόμιο. Σε όλες τις πόλεις, όπου η επικοινωνία δεν γίνεται με όρους γνωριμίας όπως συμβαίνει στις πιο μικρές κοινότητες, οι άνθρωποι συχνά απογοητεύονται από τη συμπεριφορά τρίτων απέναντί τους. Το ενδιαφέρον όμως της ελληνικής αγένειας στις τυχαίες δημόσιες συναντήσεις μεταξύ αγνώστων είναι ότι αυτή δεν γίνεται ποτέ αντιληπτή ως μεμονωμένη παρέκκλιση από έναν κανόνα αστικής ευγένειας παρά θεωρείται κανονικότητα. Αντίθετα, μέσα σε ένα καθεστώς απόλυτης αστικής διαστροφής, οι τύποι ευγένειας είναι εκείνοι που θεωρούνται παρέκκλιση και γίνονται συχνά αντικείμενο γελοιοποίησης, σχολιασμού και (καλοπροαίρετης;) πλάκας.
Η κουλτούρα της αγένειας διαμορφώνει ασφαλώς και τους όρους δημοσιότητας των δημοσίων προσώπων. Φωνές, τσιρίδες, υποτιμητικός πληθυντικός και μάγκικος ενικός κυριαρχούν στη ζωντανή και τηλεοπτική πολιτική αντιπαράθεση. «Ακούς τι σου λέω, ρε; Ακούς τι σου λέω;», «Αυτό που σου λέω, εγώ!» ακούγονται να βγαίνουν από το στόμα μελιτζανοκόκκινων προσώπων έτοιμων να εκραγούν. Περιγραφικά επίθετα εν είδει κατηγορητηρίου (Καραγκιόζης, μαφιόζοι, λαμόγια, ρουφιάνοι) και ηθικολογίζοντες αφορισμοί («σα δεν ντρέπεστε!», «καλά, εντάξει, μπαρμπούτσαλα») και πού και πού κανένα αναστοχαστικό συγγνώμη («Μα είστε εντελώς ηλίθιος, συγγνώμη κιόλας») δίνουν και παίρνουν προτού τα διακόψει ρυθμικά η τέλεια μονοτονία της επανάληψης: «Με αφήνετε να μιλήσω; Με αφήνετε να μιλήσω; Μα γιατί δε με αφήνετε να μιλήσω;».
Η ελληνική κουλτούρα της αγένειας δεν είναι καθαυτή κακή, όπως αντίστοιχα μια άλλη εθνική κουλτούρα ευγένειας δεν είναι καθαυτή καλή. Πράγματι η χρήση κάποιων λέξεων όπως «καλημέρα», «συγγνώμη», «ορίστε», «παρακαλώ», «ευχαριστώ», καθώς και η χρήση του πληθυντικού αριθμού δεν εξασφαλίζουν από μόνες τους την καλή συμβίωση των κατοίκων των πόλεων, ούτε επαρκούν για να εξαλείψουν τη βία – βίαιες συμπεριφορές εκδηλώνονται κάλλιστα και σε συνθήκης απόλυτης ευγένειας.
Επιτελούν όμως, όπου χρησιμοποιούνται, μια σειρά από πολύπλοκες κοινωνικές λειτουργίες τις οποίες δεν πρέπει να παραβλέψουμε: οργανώνουν τις τυχαίες αλλά αναπόφευκτες συναντήσεις μεταξύ αγνώστων, φτιάχνουν μικρές καθημερινές τελετουργίες, αισθητικοποιούν την επικοινωνία κρύβοντας την πραγματική αδιαφορία που μπορεί να νιώθει ο ένας για τον άλλον, επιτρέπουν την έκφραση μέχρι και των πιο παράδοξων αιτημάτων διαλύοντας και ξαναφτιάχνοντας στιγμιαίες σχέσεις εξάρτησης. Κυρίως, όμως, υφαίνουν το πλαίσιο μιας κουλτούρας που υπολογίζει τον Άλλον, επιτρέπει την κριτική, αλλά επιζητεί τη συναίνεση.
Όχι, η κουλτούρα της αγένειας δεν είναι καθαυτή κακή. Ευνοεί όμως τις εκρήξεις, τις φορμαλιστικές αντιπαραθέσεις και τις ανταγωνιστικές επιδείξεις υπέρμετρων εγώ. Αντίθετα, η αναγνώριση του Άλλου και η προσοχή στις ανάγκες του, που αυτόματα προκύπτουν από τη μηχανική χρήση ξερών τύπων ευγένειας, καθρεφτίζουν μία προδιάθεση συναίνεσης, απαραίτητη για την αστική συμβίωση. Ευγένειες και αγένειες, ήρθε η ώρα όλες αυτές τις λέξεις, τις στάσεις, τις συμπεριφορές, να τις πάρουμε στα σοβαρά.
Η Χαριτίνη Καρακωστάκη είναι πολιτική επιστήμων, υποψήφια διδάκτωρ Κοινωνιολογίας στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales (Paris)
-
LIFESTYLE
Δεκάδες σχόλια κάτω από την ανάρτηση της Μαρίας Βοσκοπούλου: Ποζάρει με μαύρο μπικίνι μέσα στην πισίνα
-
LIFESTYLE
Κοραλία Τσόγκα: «Δεν μου έχουν δοθεί ευκαιρίες χαριστικά, μόνο και μόνο επειδή οι γονείς μου είναι στο χώρο»
-
LIFESTYLE
Πανύψηλη, μπασκετμπολίστρια, με ομορφιά μοντέλου: Αuτή είναι η 24χρονη κόρη του Παναγιώτη Φασούλα, Μαριέλλα
-
ΕΛΛΑΔΑ
Θεσσαλονίκη: Τράπερ ο 27χρονος που συνελήφθη για τον βιασμό 16χρονης
-
LIFESTYLE
Ο δύσκολος χωρισμός της Αλίκης με τον Μπονάτσο και η μέρα που έφυγε από το σπίτι
-
ΕΛΛΑΔΑ
Πανελλαδικές 2022: Μαθήτρια από τη Ρόδο έσπασε τα κοντέρ της βαθμολογίας με 19.625 μόρια
-
LIFESTYLE
Άλλαξε η Στέλλα Μπεζαντάκου, 20 χρόνια μετά το Bar
-
ΕΛΛΑΔΑ
«Έγραψα 20 Μαθηματικά, 20 Φυσική, 19,5 Χημεία. Τρελάθηκα!»: Ο Ιρανός πρόσφυγας που αρίστευσε στις Πανελλήνιες
-
LIFESTYLE
Στάθης Παναγιωτόπουλος: Άνοιξε το μπαρ του αλλά οι ντόπιοι του γύρισαν την πλάτη στην Αλόννησο
-
ΕΛΛΑΔΑ
ΟΑΕΔ: Νέο έκτακτο επίδομα καλοκαιριού έως 1.000 ευρώ σε χιλιάδες ανέργους με μόνο 3 προϋποθέσεις
-
ΕΛΛΑΔΑ
Ιστορική απάντηση του προέδρου των Πομάκων στον Ερντογάν!
-
ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ
Ρε σεις, μην τις σκοτωνετε…Αυτες γεννησαν τα παιδια σας…
-
ΔΙΑΦΟΡΑ
«Θέλω να δραπετεύσω» – Bίντεο για την αιχμαλωσία των ζώων
-
ΑΘΛΗΤΙΚΑ
Σάρωσε ο Μίλτος Τεντόγλου: Κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο με 8.32μ.
-
LIFESTYLE
«Ελεύθερος» ο τραγουδιστής Κωνσταντίνος Αργυρός: Χώρισε με την Αλεξάνδρα Φωτοπούλου μετά από τρία χρόνια σχέσης
-
LIFESTYLE
Θεοδώρα Μαρτίκα: “Μου εύχονται ο Σπύρος να πάρει όλα τα φάρμακα του φαρμακείου και να πάθει καρκίνο”
-
LIFESTYLE
Άλλαξε μύτη και δόντια, διόρθωσε το μακιγιάζ: Τη Ζυγούλη, 25 χρόνια πριν, δε θα την αναγνώριζε ούτε ο Ρουβάς
-
LIFESTYLE
Ρούλα Κορομηλά για βραβεία Mad: «Δεν έχω ξαναδεί καλλιτέχνες να κυκλοφορούν με 15 μπράβους»
-
ΕΛΛΑΔΑ
Δολοφονία στο Κουκάκι: «Σκότωσα τη μητέρα σου!», είπε στον γιο του ο 55χρονος που μαχαίρωσε τη σύζυγό του
-
LIFESTYLE
Αγαπητό MAD, τι περιμένεις όταν αποθεώνεις τα σκουπίδια;
-
LIFESTYLE
Γιώργος Κωνσταντίνου: «Μέχρι τα 18, έζησα βασανιστικά χρόνια με τη γιαγιά μου, είχαμε σκοτωμούς στο σπίτι»
-
LIFESTYLE
Τέλος από την τηλεόραση οι τράπερ, οι Light, Snik, Trannos μετά το ξύλο στα βραβεία
-
LIFESTYLE
MAD: Σοκάpουν οι μάρτυρες – «Είδα oπλo, είδα την Παπαρίζου να γρoνθoκοπείται, κατέβασα κάτω την Τάμτα»
-
ΑΘΛΗΤΙΚΑ
Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Υγρού Στίβου: Συγκλονιστικές εικόνες από τη διάσωση διαγωνιζόμενης που λιποθύμησε στο νερό
-
ΕΛΛΑΔΑ
Κλειδωμένη 42 χρόνια σε ένα δωμάτιο: Νέο Κωσταλέξι στη Λάρισα, μητέρα κρατούσε φυλακισμένη την κόρη της (video)
-
PEOPLE
Το χρυσό μετάλλιο στο PowerPoint στη χώρα μας κατέκτησε 16χρονος και πάει στο παγκόσμιο πρωτάθλημα
-
LIFESTYLE
Πέτρος Φιλιππίδης: «Η Ελπίδα Νίνου έμαθε ότι είχε παράλληλη σχέση – Κόντεψε να μας σκοτώσει»
-
LIFESTYLE
Το ‘πε και το ‘κανε: Η Δανάη Μπάρκα χτύπησε, on air, τατουάζ στο μπούτι και το σχέδιο τα… λέει όλα
-
LIFESTYLE
Τέλος τα φίλτρα που την έκαναν 25αρα: Έτσι εivαι η Νατάσα Θεοδωρίδου χωρίς ρετούς
-
LIFESTYLE
Κόνι Μεταξά: «Με τον Μάριο Καπότση δεν έχουμε κανένα κοινό, στο πρόσωπό του βλέπω τον καλύτερό μου φίλο»